Nederlandse gemeenten gaan voorzichtig aan de slag met AI

De meeste sectoren zijn de praktische toepassingen van kunstmatige intelligentie (AI) langzaam maar zeker aan het verkennen.

Het is 2025 en Artificial Intelligence, oftewel AI, is nog altijd het gespreksonderwerp van de dag. Omdat daar ook dit jaar geen einde aan lijkt te komen, proberen wij waar mogelijk aandacht te besteden aan praktische toepassingen en voorbeelden van de slimme technologieën. Want het klinkt altijd leuk en aardig, maar wat kunnen we nu eigenlijk echt met al die AI-tools? 

Vandaag kijken we naar de resultaten van een onderzoek dat onlangs werd uitgevoerd door GemeentenNL. In dit onderzoek werden 784 gemeentelijke functionarissen gevraagd naar de huidige stand van zaken: in hoeverre hebben ze de komst van AI-applicaties verwelkomd? Of durven ze het op het moment nog niet aan en zo ja, waarom niet?

AI in Nederlandse gemeenten: de cijfers

De focus van het onderzoek lag overigens niet alleen op de potentiële voordelen van de slimme technologieën. Er werd namelijk ook gekeken naar de uitdagingen op het gebied van strategie, ethiek en kennis. Laten we de belangrijkste onderzoeksresultaten eens op een rij zetten:

• Van alle respondenten heeft 38% inmiddels een vorm van artificiële intelligentie in de alledaagse bedrijfsvoering geïmplementeerd. 
• De slimme technologieën worden vooral ter ondersteuning van de volgende drie taken toegepast: beleid en besluitvorming (31%), interne bedrijfsvoering (24%) en datamanagement (21%). 
• Vooralsnog zijn het voornamelijk de grotere gemeenten die de stap durven te wagen. 48% van de gemeenten met 100.000+ inwoners is inmiddels met AI-applicaties in de weer; in kleinere gemeenten kwam dit uit op 33%. 

Wat wordt ermee gedaan?

Het onderzoek keek ook naar de manier waarop de tools daadwerkelijk worden toegepast. Volgens de respondenten ondersteunt AI vooral bij eenvoudige, handmatige werkzaamheden. Bijvoorbeeld het verwerken van administratieve gegevens.

Dat klinkt veelbelovend, want dat is voor een groot deel waar AI-tools voor geprezen worden. Ze helpen gebruikers met alledaagse, handmatige en tijdrovende werkzaamheden.

AI is een middel, geen doel

Toch laat het onderzoek ook een minder positieve ontwikkeling zien. Volgens meer dan de helft van de respondenten, 57% om precies te zijn, is er een bepaalde druk aanwezig. In bijna 7 op de 10 gevallen wordt deze druk uitgevoerd door het management. 

Helaas zien we dit vaak in de praktijk. Bedrijven worden intern aangespoord om met AI aan de slag te gaan. Waarom? Omdat iedereen het doet, natuurlijk! Maar dit is niet de manier waarop bedrijven kennis zouden moeten maken met AI. We zeggen het namelijk vaker: AI is een middel, geen doel. Men moet er pas mee aan de slag gaan, wanneer ze de toepassingsmogelijkheden en potentiële voordelen duidelijk in kaart hebben gebracht. 

Innovatie is altijd spannend

Bedrijven die de tools implementeren omdat ze mee willen bewegen met de rest, zullen vaak tegen een hoop uitdagingen aanlopen. Zo ontdekken ze al snel dat ze niet over de juiste middelen en kennis beschikken, om ook daadwerkelijk van de AI-tools te kunnen profiteren. Daarnaast is er in veel gevallen ook sprake van weerstand en onduidelijkheid: hoe gaan deze tools ons namelijk helpen? Het gaat op deze manier toch ook goed?

Deze uitdagingen gelden overigens niet alleen voor de implementatie van een AI-tool, maar eigenlijk voor alle nieuwe technologieën en strategieën die bedrijven willen implementeren. Zo zal er namelijk altijd enige vorm van weerstand zijn van mensen die gewend zijn geraakt aan de huidige manier van werken.

Daarnaast zijn de voordelen niet altijd even voor de hand liggend. Het is dus belangrijk dat bedrijven deze keuzes goed overwegen en idealiter ook het personeel bij dit proces betrekken. Zo weten zij beter wat hen te doen staat en zal de implementatie van de nieuwe technologieën een stuk soepeler verlopen.

Een ethisch vraagstuk

Sinds de razendsnelle opkomst van AI is er ook menig discussie geweest over de ethiek van deze tools. In het onderzoek gaven de gemeenten aan dat ze transparantie en privacy belangrijk vinden: dit vormt de basis voor het vertrouwen dat inwoners uiteindelijk in hen hebben. Zij willen daarom meer duidelijkheid over de regels en voor- en nadelen van deze tools, zodat ze beter kunnen begrijpen hoe de tools veilig en verantwoord kunnen worden toegepast. 

De toekomst van AI

AI is continu in ontwikkeling en naarmate meer bedrijven de slimme technologieën omarmen, wordt het steeds duidelijker welke voordelen en uitdagingen de tools met zich meebrengen. Maar dat wil niet zeggen dat bedrijven zomaar aan de slag kunnen met AI-applicaties. Het vraagt om een zorgvuldig doordachte strategie: hoe willen wij dat de tools gaan ondersteunen en begrijpen we volledig hoe ze werken? 

Dit onderzoek laat ons zien dat onze gemeenten de technologieën langzaam maar zeker aan het omarmen zijn, maar dat dit niet zonder slag of stoot gaat. Het maakt in ieder geval duidelijk dat we in alle lagen van onze samenleving aan het digitaliseren zijn en dat we niet meer om software heen kunnen. 

Bron

GemeentenNL: ‘38% van gemeenten zet AI in: grote kansen, lage volwassenheid’ - 20 januari 2025